Diyabet (şeker hastalığı), başta karbonhidratlar olmak üzere protein ve yağ metabolizması bozuklukları ile karakterize bir grup metabolik hastalıktan oluşmaktadır. Bu hastalık insülin salınımında, etkisinde veya her ikisinde bozulmalar sonucunda gelişir. Yenilen besinlerin çoğu, glikoza (şekere) dönüşerek kana geçer.

Glikoz, vücutta kas ve diğer dokular için enerji kaynağı olarak kullanılır. Diyabet hastalarındaki temel metabolik bozukluk, kan yoluyla taşınan glikozun hücrelerin içine girememesidir. Normal koşullarda besinlerden elde edilen veya karaciğerdeki depolardan kana salınan glikoz, pankreas tarafından salgılanan insülin hormonunun yardımıyla hücre içine girer ve yakılarak enerjiye dönüşür. İnsülin yetersizliğine bağlı olarak besinlerdeki şekerin enerjiye dönüşememesi ve kanda yükselmesi sonucu diyabet oluşur. Diyabet hastaları, kandaki şeker dengesini koruyabilmek için tükettikleri gıdanın kalorisini kontrollü bir şekilde almaya çalışır ve ilaç kullanırlar. Ancak bazen alınan besinlerin kalorisinin fazla olması, ilacın yetersiz alınması veya uzun süren açlık gibi durumlarda hiperglisemi (kan şekeri yükselmesi) ya da hipoglisemi (kan şekeri düşmesi) görülebilir. Her iki durumda da hastanın yaşamı tehlikeye girebilir ve ilk yardım gerekir.

Hiperglisemi (Kan şekeri yükselmesi) ; Kanda şeker (glikoz) düzeyinin normal sınırın üstüne çıkmasıdır. (Kan glikoz değerleri >250-800mg/dl) Hiperglisemi insülin dozunun yanlış hesaplanması ya da dozun atlanması gibi mutlak insülin eksikliğine ya da stresler, enfeksiyon, alkolizm, gebelik, hipertroidi gibi bazı durumlarda insülin gereksiniminin artmasına bağlı olarak ortaya çıkabilir. Hiperglisemiye bağlı olarak böbrekler artan glikozu vücuttan uzaklaştırmak için glikoz beraberinde su ve elektrolitleri (örneğin; sodyum ve potasyum) de idrar ile atar. Ayrıca stres hormonları katabolizmayı artırır, karaciğerde keton sentezi ve salınmasında artışa bağlı asidoz ile hacim azalmasına yol açar. İnsülin eksikliği, insülin karşıtı hormonların artması ve dehidratasyon en önemli faktörlerdir. Kan şekerinin uzun süre yüksek seyretmesi sonucu koma gelişebilir. Nedenleri;

·         İnsülinin kesilmesi veya yapılmaması

·         Fazla miktarda yeme

·         Stresler

·         Enfeksiyon

·         Alkolizm

Gebelik Belirtiler ve bulgular;

·         Hızlı ve derin solunum

·         Hızlı ve zayıf nabız

·         Kuru ve sıcak deri

·         İçe çökmüş gözler

·         Nefesinde çürük elma kokusu(aseton)

Değişik düzeylerde bilinç kaybı İlk yardım;

·         Bireyin solunum yollarının açıklığı, solunumu ve dolaşımı kontrol edilmelidir.

·         Solunumu varsa koma pozisyonu verilerek hemen 112’den tıbbi yardım istenmelidir.

Hipoglisemi (Kan şekeri düşmesi) ;  Kanda şeker (glikoz) düzeyinin normal sınırın altına düşmesidir. Glikozun plazmada 60 mg/dl, kapiller kan örneğinde 50 mg/dl altına düşmesidir. Yaşlılarda 100 mg/ dl’ den daha düşük kan şekeri durumunda hipoglisemi düşünülebilir. İnsülinle tedavi edilen hastalar, iyi eğitim almamış, beslenme ve insülin ayarlanmaları iyi yapılmamışsa hipoglisemiye girebilmektedirler. Glikoz beyin için oksijen gibi sabit olarak gerekli olduğundan kan şekeri düştüğünde ve uzun süreli olduğunda bilinç kaybı ve kalıcı beyin hasarı hızla gelişir. Hafif hipoglisemide kan glikozunun düşmesi, beyin dokusu hücrelerinin başlıca enerji kaynağı olan glikoz azaldığı için merkezî sinir sistemi fonksiyonlarında bozulma belirtileri ortaya çıkabilir. Ciddi hipoglisemide merkezi sinir sistemi belirtileri daha ciddidir, hastanın başka birinin yardımına ihtiyacı vardır. Nedenleri;

·         İnsülin ya da antidiyabetik ilaçların fazla dozda alınması

·         Uzun süren egzersiz sonrası

·         Uzun süre aç kalma

·         Öğün atlama ve alkol kullanma

Mide, bağırsak ameliyatı geçirenlerde emilimin yetersiz olması nedeniyle yemek sonrası Belirti ve bulgular;

·         Baş ağrısı

·         Halsizlik, aşırı yorgunluk hissi

·         Terleme

·         Sinirlilik

·         Olağan dışı davranışlar

·         Titreme, el ve ayaklarda uyuşma

·         Yüzeysel solunum

·         Hızlı nabız

·         Reflekslerde azalma

·         Konuşma güçlüğü

·         Görme bozukluğu